Marceli Nencki
Wybitny polski chemik, lekarz, fizjolog, jeden z twórców współczesnej biochemii.
Z czasem i to, co nam prawie do osiągnięcia wydawało się niemożebnem wpadło w nasze ręce; lecz my, dążąc ciągle naprzód, już inne, trudniejsze do wypełnienia mamy życzenia. Nie wątpię, że nasi następcy znowu będą mieli cele, których my obecnie nie przeczuwamy. (…) Zadań, czekających na rozwiązanie, jest nieskończona ilość i pojedynczy badacz, przepracowawszy całe swe życie, nie może powtórzyć słów Seneki ‚si quis totum diem currens pervenit ad vesperum, satis est’, gdyż widzi, jak jedne pokolenia po drugich dalej kroczyć i pracować muszą, a końca badań nie ujrzą. Za to wiedza nasza będzie coraz obszerniejsza i głębsza, a korzyść praktyczna (…) coraz większa.
Nencki urodził się 16 stycznia 1847 r. w Boczkach nieopodal Sieradza w majątku swoich rodziców. Pierwsze nauki pobierał w gimnazjum w Piotrkowie, które ukończył w 1863 r. Po upadku Powstania Styczniowego, jako jeden z jego uczestników, musiał opuścić tereny zaboru rosyjskiego i początkowo podjął studia w Krakowie. W 1864 r. przeniósł się na Uniwersytet w Jenie, a następnie na uczelnię berlińską. Obiektem jego studiów w tym okresie była filozofia i filologia.
W roku 1867 zmienił radykalnie kierunek zainteresowań – wstąpił na Wydział Lekarski Uniwersytetu w Berlinie i zaczął studiować nauki przyrodnicze i medycynę. Studia te ukończył w roku 1870 uzyskując stopień doktora za pracę “Utlenianie związków aromatycznych w ciele zwierzęcym”. Jeszcze w czasie studiów medycznych pogłębiał swoje wiadomości w dziedzinie chemii organicznej pracując w latach 1870-1872 pod kierunkiem Adolfa Bayera w Akademii Technicznej. Zdeterminowało to jego dalszą drogę naukową w kierunku badań organizmów żywych z punktu widzenia zachodzących w nich procesów chemicznych.
Już pierwsze prace naukowe przyniosły mu rozgłos i propozycję objęcia asystentury na Uniwersytecie w szwajcarskim Bernie. Tam w roku 1877, już jako profesor, został kierownikiem specjalnie dla niego utworzonej Katedry Chemii Fizjologicznej. Rosnąca sława Nenckiego przyciągała uczonych z całej Europy. W swoich laboratoriach badał związki azotowe, kwas moczowy, mocznik i ich pochodne. W latach 1888-91 był także profesorem bakteriologii, a w latach 1884-86 dziekanem wydziału lekarskiego Uniwersytetu w Bernie.
W 1891 r. przeniósł się do Petersburga, gdzie objął kierownictwo Zakładu Chemii w tworzonym właśnie Instytucie Medycyny Doświadczalnej. Doskonale warunki pracy zaowocowały kolejnymi doniosłymi badaniami nad biosyntezą mocznika, składem i działaniem soków trawiennych oraz utlenianiem związków aromatycznych w organizmie. Największy jednak rozgłos przyniosły Nenckiemu prowadzone w tym okresie wraz z Leonem Marchlewskim badania nad hemoglobiną i chlorofilem. Z racji sprawowanych w Instytucie obowiązków Nencki brał też udział w zwalczaniu epidemii cholery, dżumy bydlęcej i księgosuszu u bydła, opracowując własne metody szczepień i dezynfekcji.
Nencki opublikował łącznie 174 prace po niemiecku, francusku, polsku i rosyjsku. Znał ponadto angielski, włoski, łacinę i grekę. Był członkiem wielu towarzystw naukowych, doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zmarł 14 października 1901 r. w Petersburgu. Pochowany został w Warszawie na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym.
Więcej: http://www.nencki.gov.pl/marceli-nencki
Literatura:
- Marceli Nencki. Materiały biograficzne i bibliograficzne. Oprac. A. Szwejcerowa i J. Groszyńska. Warszawa 1956
- Szwejcerowa A.: Marceli Nencki, wydanie drugie, PWN, 2018
- Niemierko W.: Marceli Nencki (1847-1901). [W :] Polscy badacze przyrody, Warszawa 1959, s. 205-227
- Wojtczak L.: Marceli Nencki – człowiek i uczony – w setną rocznicę śmierci. Kosmos, T. 50 (2001), s. 179-191
- Chłapowski F.: Życie i działalność naukowa Marcelego Nenckiego. Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, T. 28 ( 1901), s. 187-201